به گزارش گروه دریافت خبر پایگاه خبری تحلیلی نوداد گیل : منشأ ظهور آمار به صورت توصیف اطلاعات را می توان سرشماری هایی که حدود 4000 سال قبل از میلاد مسیح توسط بابلی ها و مصری ها و بعداً توسط امپراتوری های روم و ایران درباره اطلاعات مربوط به زاد و ولد و دارائی های افراد جامعه زیر سلطه خود انجام می گرفته، به حساب آورد.

در آن زمان بود که روش هایی برای جمع آوری، تنظیم و تلخیص داده ها ابداع گردید. در قرن چهاردهم برای محاسبه نرخ بیمه، جمع آوری اطلاعات درباره تولد و وفات، تصادفات و حوادث رایج گردید.

در اواسط قرن شانزدهم اولین کتاب احتمال توسط کاردن با عنوان "بازی ها و شانس" نوشته شد، او در این کتاب روش های تقلب در بازی های قمار را ارائه داد. بعلاوه، موضوع پیش بینی در نتایج حاصل از انجام آزمایش ها را مطرح نمود. یکی از کارهای او پیش بینی روز وفات خودش بود که برای اثبات صحت پیش بینی در آن روز خودکشی نمود.

در اواسط قرن هفدهم پاسکال و فرما اولین کسانی بودند که مطالعه احتمال را به طور علمی شروع نمودند. در همین سال ها به طور همزمان مطالعات آماری به صورت توصیفی انجام می گرفت.

مثلاً گرونت با مطالعه تعداد متولدین کشف نمود که تعداد پسرها از دخترها کمی بیشتر است، اما سال های اول زندگی تعداد بیشتری از پسرها فوت می کنند. استفاده از احتمال در آمار، در اواخر قرن هفدهم شروع شد که در این باره می توان به مطالعات مندل در مورد قانون وراثت، گالتون در بکارگیری همبستگی و ارتباط بین صفات و به ویژه فیشر در ابداع روش های مختلف استنباط آماری اشاره نمود.

از شروع قرن بیستم همه ساله روش های متعددی برای جمع آوری، تجزیه و تحلیل اطلاعات ارائه گردیده که همچنان ادامه دارد.

مفهوم آمار از کلمه لاتینی به معنی شرط، استخراج شده است. مدت های مدید، این علم، محدود به کار در این حوزه بود و تنها در دهه های اخیر از این انحصاری جدا شد و به کمک نظریه احتمال، شروع به بررسی روش های تحلیل داده های آماری و اثبات فرض های آماری کرد. روش های این آمار ریاضی با آشکار کردن قوانین جدید، به ابزاری موثر در علوم طبیعی و تکنولوژی تبدیل شد.

تاریخچه علم آمار در ایران

آمار، امار، هامار، شمار و شماره از مصدر اوستايي « مر » معني حساب، شمردن، شمارش، به ياد داشتن، از برداشتن. بنابراين آمار يك كلمه كاملا پارسي است كه در ادوار مختلف با گويش هاي متفاوت به كار رفته است.

در مفهوم كلي، آمار مجموعه داده هاي عددي مربوط به يك موضوع است. تا قبل از قرن 19 از آمار در زمينه هاي محدود نظير مسايل مالياتي و نظامي استفاده شده و با شروع قرن 19 همراه با تحولات اجتماعي- اقتصادي كه در اروپا و سپس در ساير نقاط جهان پديد آمد انجام خدمات اجتماعي به عنوان يك وظيفه براي كشورها مطرح و بدنبال آن ضرورت برنامه ريزي براي ارايه اين خدمات كاربرد آمار را به طور فزاينده گسترش داد تا آن جا كه امروزه در كليه زمينه هاي اجتماعي - اقتصادي به عنوان اصلي ترين وسيله شناخت نيازها و امكانات و مهمترين ابزار برنامه ريزي به شمار مي رود.

آمار و آمارگيري و سرشماري از ديرباز در كشورهاي مختلف جهان سابقه داشته و عموماً به منظور جمع آوري اطلاعات در زمينه امور مالياتي و نظامي استفاده شده است. واژه آمار ریشه در تاریخ زبان و فرهنگ کهن ایرانی دارد و قدمت آن به زمان هخامنشبان می رسد در زمان هخامنشيان آمار و آمارگيري و سرشماري از جهات مختلف مورد توجه بوده و كراراً براي تعيين تعداد نفوس و ميزان محصولات كشاورزي انجام شده است.

تا اواسط دوره اشکانیان واژه هامار یا آمار به معنی شمار و واژه شاهامار به معنی سرشماری به کار می رفته است. به گواه سنگ نوشته ها و آثار مورخان شرق شناس، در زمان داریوش، به منظور جمع آوری آمار، تشکیلات منظمی وجود داشته است و با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده، دفاتر مالیاتی و نظامی تدوین می یافته و بودجه مملکتی براساس آن تنظیم می شده است.

در زمان کوروش نیز آمارگیری در مقیاس وسیع و در تمام پهنه ممالک تابعه حکومت مرکزی ایران انجام می شده و اخذ هرگونه تصمیم درباره ولایات بایستی مبتنی بر شناسائی های محلی و اطلاع دقیق بر کثرت و یا قلّت جمعیت و قدرت و توانایی های مالی آن ولایات باشد. ساسانیان توجه بیشتری به آمار داشتند و امور مالی، کشاورزی و صنعتی و بازرگانی خود را براساس آمارها و اطلاعاتی که مأموران سرشماری جمع آوری می کردند، به انجام می رساندند. به گونه ای که در زمان خسرو انوشیروان، برای اخذ مالیات سرانه، ضمن انجام سرشماری نفوس، سن افراد و میزان ثروت آنها تعیین می شد و حتی میزان محصول درختانی مثل نخل، زیتون و تاک تعیین می گردید و براساس آن برای افرادی که سن آنها بین 20 تا 50 سال بود، مطابق ثروت و مکنتی که داشتند، مالیات تعیین و آگهی می گردید.

بعد از ظهور اسلام در ايران، آمارهاي جمعيتي بيشتر به منظور تعيين تعداد پيروان اديان مختلف جمع آوري مي شد و در همين دوران ثبت جمع آوري آمارهاي مربوط به ورود و خروج مسافران و مهاجران و ميزان صادرات و واردات شهرها از طريق دروازه بانها و ماموران حكومتي در دروازه ها انجام مي گرفت.

در سال 1297 هجري شمسي به منظور ثبت وقايع چهارگانه اداره ثبت احوال كشور تأسيس و با ثبت اطلاعات مرتبط با تولد، فوت، ازدواج و طلاق توسط اداره مذكور ضرورت اطلاع از جمعيت كشور و تعيين سازماني كه موظفاً به جمع آوري اين اطلاعات بپردازد مورد توجه قرار گرفت و منجر به آن شد تا در سال 1303 هجري شمسي آيين نامه اي به تصويب برسد و در اين آيين نامه اداره مسؤول آمار و وظايف آن مشخص گردد. براساس اين مصوبه مسؤوليت جمع آوري و مركزيت بخشيدن به آمارهاي مورد نياز بر عهده وزارت كشور گذاشته شد.

در خرداد ماه 1318 هجري شمسي اولين قانون سرشماري از تصويب مجلس شوراي ملي گذشت و در اجراي اين قانون، سرشماري نفوس از همان سال در شهر تهران و در سال 1319 و 1320 هجري شمسي در 33 شهر كشور بتدريج به اجرا درآمد ولي ادامه آن به خاطر وقايع شهريور 1320 معوق ماند.

در اسفندماه سال 1331 هجري شمسي سازمان همكاري آمار عمومي تشكيل و در فروردين ماه سال 1332 قانون آمار و ثبت احوال متنوع و به سازمان همكاري آمار عمومي ملحق شد و به اين ترتيب براي اولين بار سازماني كه منحصراً وظيفه جمع آوري آمار را به عهده داشت به وجود آمد كه در سال 1344 به اداره آمار عمومي وابسته به وزارت كشور تغيير نام و اين اداره در سال 1335 هجري شمسي اولين سرشماري عمومي نفوس را در كل كشور به اجرا درآورد.

نياز روز افزون دستگاههاي برنامه ريزي كشور به آمار و اطلاعات و ضرورت همكاري بسيار نزديك سازمان اصلي توليد كننده آمار با دستگاه برنامه ريزي موجب شد تا براساس قانون سال 1344 اداره آمار عمومي از وزارت كشور جدا و با نام مركز آمار ايران به سازمان برنامه و بودجه وابسته شده و اين مركز به عنوان اولين اقدام سرشماري عمومي نفوس و مسكن را طبق قانون در آبان ماه 1345 به مرحله اجرا درآورد و فعاليت هاي ديگري مثل آمارگيري از هزينه و درآمد خانوارهاي شهري و روستايي، آمارگيري نمونه اي كشاورزي روستايي، سرشماري عشاير و سرشماري از كارگاه هاي بزرگ و صنعتي و غيره را انجام داد.

مطابق قانون تأسيس اين مركز، سرشماري كه به منظور آمارگيري هايي كليه افراد و واحدهاي جامعه مورد مطالعه را در بر گيرد و در مواعد مشخص به منظور جمع آوري اطلاعات در زمينه فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي مانند نفوس، مسكن، كشاورزي، صنعت، ساختمان، بازرگاني، فرهنگي و ساير فعاليت ها صورت مي گيرد را انجام مي دهد و همچنين آمارگيري نمونه اي كه در واقع جمع آوري اطلاعات آماري از تعدادي افراد يا واحدهاي جامعه براساس روشهاي علمي آماري كه نتايج آن قابل تعميم باشد را عهده دار است.

داده های آماری بنیادی ترین اصل برای برنامه ریزی است

آمار و اطلاعات یعنی برنامه ریزی، داده های آماری بنیادی ترین اصل برای برنامه ریزی است و برنامه ریزی اساسی ترین شاخص برای مدیریت قلمداد می شود. سه حلقه آمار و اطلاعات، برنامه ریزی و مدیریت از حلقه های توسعه به شمار می رود بطوریکه عصر ارتباطات و اطلاعات وقتی معنا می یابد که جمع آوری اطلاعات و داده ها به روز باشد و یکی از نکاتی که در برنامه ریزی هر سازمانی می توان بدان بعنوان شاخص ترین اصل از آن یاد نمود این است که توسعه بدون برنامه ریزی و برنامه ریزی بدون آمار و اطلاعات قابل تحقق نیست و این سه ملزوم و لازمه یکدیگرند.  این مهم وقتی قابل تحقق است که نگاه ما به آمار و اطلاعات نگاه جامعی باشد به اصل آمار.

تجسم اینکه آمار و اطلاعات یکسری اعداد و ارقام بی شماری هستند که تنها برای پرکردن صفحات آنها را گردآوری می کنند تجسم غلطی است که در نگاه بخش کوچکی از مدیران ما به شدت مشهود است.

امروزه دانایی بشر منوط به داده ها و اطلاعاتی است که ماهیت سمت و سوی حرکت بشر را بطور کامل تغییر می دهند و جهانی که فراروی ما که همانا عصر اطلاعات گفته می شود.  بدون کوچکترین تردیدی می توان اذعان کرد در دنیای امروزی یکی از شاخص های ارزیابی توسعه کشورها داشتن نظام و فرایند کمی و کیفی فعالیت های آماری است.

تفسیر، پردازش و تحلیل داده ها بعنوان پایه های آمار و اطلاعات از طریق تکنیک های آماری صورت می گیرد. در هر سازمانی برای نمایش کمی و کیفی عملیات های صورت گرفته از داده ها با عنوان اطلاعات خام استفاده می کنند. ولی در بعضی از سازمان های کشور پایگاه داده ها رشد چندانی ندارند و حجم اینگونه پایگاهها که گاها میلیاردها فیلد را بخود اختصاص می دهد آنطوریکه که می بایست از آن ها بهره برداری نمی شود.

این ثروت هنگفت و نفیس به دلیل حجم بالای آن از یکسو و از سویی دسته بندی و ذخیره سازی های سنتی امکان استخراج اطلاعات را با مشکل روبرو می کند این مهم در برنامه ریزیها اثرات سوء دارد و چه بسا در بحث مدیریت های کلان و تصمیم سازیها و تصمیم گیریها می تواند نقش تعیین کننده ای داشته باشد و نباید فراموش کرد اطلاعات طلاست و قدرت نهفته شده در اطلاعات در هیچ یک از شاخص های توسعه یافت نمی شود.

اهميت آمار و اطلاعات در عرصه فرهنگ

مقوله آمار در زندگي فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و...  بااهميت است. نخستين تلاش‌ها براي تهيه آمار به شكل جديد در ايران را به دوران صدارت ميرزاحسين‌خان سپهسالار در دوران حكومت ناصرالدين‌شاه نسبت مي‌دهند. كما اينكه تاريخ‌نگاران ايران باستان بر تهيه آمار توسط حكام هخامنشي براي رتق و فتق امورشان تأكيد مي‌كردند. نتايج به‌دست آمده از خواندن الواح تخت‌جمشيد حكايت از آمارهايي دارد كه پادشاهان براي اداره امور حكومتي به ‌آن نياز داشتند؛ مقوله‌اي كه ارزش آن روز به روز بيشتر مي‌شود، به طوري كه دنياي جديد را جهان آمار و احتمالات نام نهاده‌اند.

بدون آمار و اطلاعات دقيق برنامه‌ريزي نوعي ‌انشاي‌ اقتصادي يا توسعه‌اي است كه نمود عيني و عملي نخواهد داشت. مبنا و زير بناي هر نظام فعال فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و... آمارهاي دقيق و قابل اتكاست.

آمارها بر اساس مدل‌ها به دست مي‌آيند و مدل‌ها ساخته‌ ذهن‌گونه است. اختلاف در آمار نشانه‌ ضعف برنامه و ‌گوياي ناكارآمدي آماري است لذا ضروري است آمارها از يك مركزيت فكري، براي طراحي، اجرايي و يكدستي برخوردار باشند. نمي‌شود به برنامه‌ريزي فكر كرد اما به آمار نينديشيد و نمي‌شود در مورد همه چيز برنامه داشت، ولي در مورد «آمار» برنامه نداشت. آمار هم برنامه است و هم «با» برنامه.

تأثير آمار بر نظم زندگي

تجربه نشان‌ داده در جامعه انساني كمتر كاري با نظم انجام مي‌گيرد، مگر آن كه اطلاعات لازم و كافي از جوانب مختلف آن كار در اختيار باشد. به همين لحاظ ميزان قدرت اتخاذ تصميم بهينه در جوامع پيشرفته بستگي به عواملي دارد كه از جمله مهم‌ترين آن عوامل در اختيار داشتن آمار و اطلاعات صحيح و به‌هنگام است. در واقع هنگامي در جهت تأمين منافع ملي قادر به برنامه‌ريزي هستيم كه آمار و اطلاعات در زمينه امكانات بالقوه و بالفعل فراهم آمده باشد.

در هر جامعه‌اي كه توان علمي بالاتر و اطلاعات بيشتري وجود داشته باشد، قدرت تصميم‌گيري نيز افزايش مي‌يابد و با انجام برنامه‌ريزي‌ها شرايط زندگي بهتري فراهم مي‌شود.

نقش و وظيفه آمار و سرشماری همچون چراغي مي‌باشد براي روشن‌كردن نقاط تاريك تصميم‌گيري صريح و بي‌ابهام فرد تصميم‌گيرنده. نتايج تهيه و توليد آمار جامعه را قادر مي‌سازد تا به قضاوت بنشيند كه در مورد مسأله مشخصي نسبت به مقطع زماني معين پيشرفت، توقف و يا عقب‌رفتگي حاصل شده است.

 سرشماری عمومی نفوس و مسکن، بزرگترین سرشماری در ایران

سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران بزرگترین سرشماری است که در این کشور انجام می‌گیرد. این سرشماری هر 10 سال یک بار با هدف تعیین مشخصّات جمعیتی کشور ایران توسط مرکز آمار ایران انجام می‌گرفت اما از سال ۱۳۸۵ به بعد هر پنج سال انجام می‌گیرد. واپسین سرشماری از این دست سرشماری ۱۳۹۰ بود که در آن جمعیّت ایران حدود ۷۵ میلیون تعیین شد.

سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ از سوم تا ۲۴ مهرماه سال جاری به صورت اینترنتی در حال اجراست و طی آن همه هموطنان می توانند با مراجعه به وب‌گاه سرشماری پرسش‌نامه سرشماری را به صورت اینترنتی تکمیل کنند. پس از آن دوره نیز از ۲۵ مهرماه تا ۲۵ آبان‌ماه ماموران سرشماری با مراجعه به خانوارها پاسخ سوالات سرشماری را از طریق تبلت جمع‌آوری خواهند کرد.

برای انجام سرشماری سال 95 حدود ۴۵ هزار نفر مشغول به کار خواهند شد که از بین آن‌ها حدود ۲۵ هزار نفر ماموران سرشماری خواهند بود. بقیه رده‌ها به کارشناسان مسئول، پرسنل ستادی، رانندگان و موارد مشابه اختصاص دارد.

این سرشماری بدون کاغذ انجام خواهد شد و همان‌گونه که اظهار شد در مرحله اول اطلاعات از طریق اینترنت و در مرحله بعد از طریق تبلت جمع‌آوری می‌شود.

در  این دوره از سرشماری سعی شده است سری زمانی سوالات اصلی سرشماری که ابتدای آن به سرشماری ۱۳۳۵ برمی‌گردد حفظ شود و با توجه به نیازهای کشور برای بار نخست است که سوالاتی در خصوص وضعیت بیمه خانوارها در این سرشماری سوال می‌شود.

استفاده از سرشماری اینترنتی به خانوارها این امکان را می‌دهد که با صبر و حوصله بیشتر پاسخ سوالات سرشماری را ارایه دهند و پرسش‌نامه الکترونیکی این امکان را می‌دهد در مواردی که در ارایه پاسخ اشتباهی رخ می‌دهد بلافاصله هشدارهای آنلاین به پاسخگو ارایه شود. علاوه براین قواعدی که با برنامه‌نویسی در تبلت ماموران سرشماری لحاظ شده است هنگام مصاحبه موارد خطا را به مامور سرشماری هشدار می‌دهد و از این رو انتظار داریم با حذف مرحله داده‌آمایی دقت سرشماری افزایش پیدا کند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی پیش از ظهر امروز (سه‌شنبه) در دیدار مسئولان ستاد سرشماری عمومی نفوس و مسکن، اعضای شورای عالی آمار کشور و مدیران مرکز آمار ایران، «آمار و اطلاعات دقیق، متمرکز و علمی» را پایه‌ی اصلی در تصمیم‌گیری کارآمد برای کشور خواندند و با تأکید بر اهمیت طرح سرشماری عمومی، خطاب به مردم خاطرنشان کردند: همه‌ی مردم عزیز باید به‌طور جدی در این طرح مهم مشارکت کنند.

تاکید رهبر انقلاب اسلامی به نقش تعیین‌کننده‌ی آمار در اقتصاد مقاومتی

رهبر انقلاب اسلامی، آمار را ضرورتی قطعی و اصلی برای برنامه‌ریزی درخصوص منابع و نیازهای متنوع و گسترده‌ی کشور دانستند و افزودند: آحاد مردم عزیز برای آنکه تصمیم‌گیری‌ها در کشور، «درست، به‌جا و کارآمد» باشد، هم در این طرح مهم شرکت کنند و هم آمار و اطلاعات مورد نیاز را به‌صورت دقیق در اختیار دستگاه‌های آماری قرار دهند و آمارها نیز همچنان‌که مسئولان گفته‌اند جنبه‌ی محرمانه دارد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ادامه خطاب به متولیان آمار در کشور خاطرنشان کردند: در آمارها، هم باید وضعیت موجود تبیین شود و هم «روند تغییرات» شناسایی شود تا در روزگار کنونی که سرعت تغییرات در آن بسیار زیاد است، مسئولان و تصمیم‌گیران کشور بر اثر تغییر روندها غافلگیر نشوند.

ایشان با اشاره به اهمیت دقت و صحت آمارها، و ضربه‌ی سنگینی که آمار غلط به کشور می‌زند، افزودند: متأسفانه کشور از لحاظ آمارگیری عقب است و حتی برخی مسئولان از حقایق و آمارهای واقعی در بعضی بخش‌ها مطلع نیستند.

رهبر انقلاب اسلامی به‌عنوان نمونه به اهمیت آمار در اقتصاد دانش‌بنیان اشاره کردند و گفتند: اقتصاد دانش‌بنیان که راه پیشرفت کشور است، متکی به «عنصر انسانیِ باسواد و مبتکر» است و باید مشخص شود که در هر یک از شاخه‌های اقتصادی و فنی، چه تعدادی از جوانان و نیروهای بااستعداد و دارای ابتکار و انگیزه وجود دارند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین به نقش تعیین‌کننده‌ی آمار در اقتصاد مقاومتی اشاره کردند و افزودند: راه علاج حقیقیِ مشکلات کشور، اقتصاد مقاومتی است و اگر تمام راه‌های دنیا هم به روی ما باز شود اما اقتصاد کشور درون‌زا نباشد، در نهایت این معادله، معادله‌ای شکست‌خورده است.

ایشان خاطرنشان کردند: لازمه‌ی تحقق اقتصاد مقاومتی، وجود آمار و اطلاعات دقیق از وضعیت تولید داخل و بنگاه‌های تولیدی و نیازهای آنها است.